მასწავლებლების სამაგიდო წიგნი – „სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეების სწავლება ინკლუზიურ გარემოში“ 

• ავტორი
• ინა იმედაშვილი

„არცერთი ბავშვი განათლების მიღმა“

ჩვენ ყველას გვყოლია ერთი ისეთი კლასელი, რომელთანაც რაღაც ვერ იყო ჩვეულებრივად. ისინი არაჩვეულებრივები იყვნენ და მათ არაჩვეულებრიობას ვერ ვუგებდით, ვერც კლასელები, ვერც მასწავლებლები და ვერც, ზოგადად, სისტემა. ისინი ვერ სხდებოდნენ დადგენილ სტანდარტებში, ვერ ერგებოდნენ პროგრამას, ფორიაქობდნენ, ბრაზობდნენ, ხშირად გარბოდნენ კიდეც. რადგან სხვა გზა და საშუალება არ იყო, ისევ უკან ბრუნდებოდნენ და ეს ყველაფერი ისევ თავიდან იწყებოდა. ამასობაში კი დრო გადიოდა და სკოლასაც ამთავრებდნენ. სკოლიდან კი ვერ გეტყვით, რა მიჰქონდათ – დამცირება? შიში? სტრესი? სიბრაზე? გულდაწყვეტა? როგორ იწყობდნენ ცხოვრებას და როგორ ალაგებდნენ გეგმებს, ამასაც ვერ გეტყვით, რადგან არ ვიცი, რადგან ასეთ კლასელებთან არც ისე ახლოს ვიყავი, რადგან ისინი თითქოს არც იყვნენ კლასის ნაწილი. მასწავლებლები ბრაზობდნენ, როდესაც მათ მერხზე ჯდომა ჰბეზრდებოდათ, როდესაც თავში უამრავი კითხვა მოსდიოდათ, როდესაც შუა გაკვეთილიდან წამოხტომა და გარეთ გავარდნა სჭირდებოდათ, როდესაც მოზღვავებულ ენერგიას მდორე გაკვეთილების დროს ვერ ხარჯავდნენ; როდესაც ფეხები თავისით ცეკვავდნენ, ხელები კი იწყებდნენ ფურცლების ჭრასა და რვეულების, წიგნების ყდების გაფორმებებს. ჰოდა, ისინი არღვევდნენ მასწავლებლის ბრძანებას, რომ ბუზის გაფრენის ხმა გაგვეგონა, რომ სიჩუმობანა გვეთამაშა, რომ მასწავლებლის მონოლოგისთვის ყურადღებით მოგვესმინა. არღვევდნენ და იღებდნენ მილიონ საყვედურს, მშობლების დაბარებებს, ისე კარგად მახსოვს მხრებაჩეჩილი, რომ ვერ გაეგოთ, რა გამჩენი ვერ ასვენებდა მათ შვილებს, რატომ არ ჰგავდნენ სხვებს და რატომ იყვნენ ასეთი ცელქები, ასეთი მოუსვენრები.

გავიდა დრო, წლები, სასკოლო საზოგადოებამ აღმოაჩინა, რომ არსებობენ მოსწავლეები, რომლებსაც სპეციალური საჭიროებები აქვთ და რომლებიც განსაკუთრებულ მიდგომებს საჭიროებენ. რომ განსაკუთრებულად ცელქ ბიჭუნას ან გოგონას, შესაძლოა ჰიპერაქტიურობის ან ყურადღების დეფიციტის დიაგნოზი ჰქონდეთ. და ეს ძალიან საყურადღებო მდგომარეობაა, რომლის დროსაც მასწავლებლებს უდიდესი როლი აქვს. უამრავ სტატიას ვაწყდებით, ტრენინგებზე უამრავ ინფორმაციას გვიზიარებენ, როგორ ვასწავლოთ ბავშვებს, რომლებსაც თავად არ აურჩევიათ საკუთარი მდგომარეობა და ის სირთულეები, რომლებთანაც გამკლავება მათ უწევთ, შესაძლოა სულ მარტოებსაც კი. ჩვენი ქვეყნის განათლების სისტემა ჯერ კიდევ ბევრი აღმოჩენის წინაა, ჯერ კიდევ არ გვაქვს ბოლომდე სრულყოფილი მიდგომები სპეციალური საჭიროების მოსწავლეებთან, ჯერ კიდევ მასწავლებლებს თავად უწევთ ინფორმაციების მოძიება, კითხვა, გარკვევა, ცდები და ექსპერიმენტები. დამერწმუნებით, ასეთ მოსწავლეებთან მუშაობა ძალიან რთული და საპასუხისმგებლო საქმეა. ამ დროს მასწავლებელს ბეწვის ხიდზე უწევს სიარული და წარმოიდგინეთ ეს ბეწვის ხიდიც კი სათუოა, ხშირად რისკის წინაშე ვდგავართ და არ ვიცით ჩვენი ქმედებები, ჩვენი მიდგომები როგორ შედეგებს მოიტანს.

ამიტომ, ამ საკითხებზე საუბარი, კომპეტენტური ლიტერატურა, სტატიები, განსაკუთრებით კი ქართულ ენაზე, დიდი შვება, სიხარული და მხარდაჭერაა მასწავლებლისთვის. როდესაც მშრალი ინფორმაციებისა და მითითებების ნაცვლად, პროფესიულ, სიღრმისეულად გაანალიზებულ ლიტერატურას კითხულობ, ხვდები, რამდენად მნიშვნელოვანია ჩვენს მასწავლებლებს ასეთ წიგნებზე, გამოცემებზე მიუწვდებოდეთ ხელი. ქარჩხაძის გამომცემლობამ ნამდვილი საჩუქარი გაუკეთა მასწავლებელს და სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეებს, მათ ოჯახებს, ზოგადად განათლების სისტემას, როდესაც უზარმაზარი ნაშრომი: „სპეციალური საჭიროებების მქონე მოსწავლეების სწავლება ინკლუზიურ გარემოში“ თარგმნა და გამოსცა. ნაშრომის ავტორები, წამყვანი მეცნიერები და დარგის სპეციალისტები – დაიენ ბრაიანტი და ბრაიან ბრაიანტი, დებორა სმითი არიან. ნაშრომში ძალიან დეტალურად არის მიმოხილული ყველა ის საკითხი, ყველა ის პრობლემა, რომლებიც ინკლუზიური სწავლებისას იჩენს თავს. წიგნი დაეხმარება არამხოლოდ მასწავლებლებს, არამედ იმ ადამიანებს, რომლებიც განათლების სისტემაში, ინკლუზიური განათლების მიმართულებით მუშაობენ და რომლებიც ამ ეტაპზე ამ კუთხით განათლებას იღებენ.

კრებულში ძალიან საინტერესოდაა მიმოხილული, რა წინაპირობები შეიქმნა ამერიკაში და რა სამართლებრივი შემთხვევები უძღოდა წინ იმას, რომ განათლების შესახებ მტკიცე და მყარი კანონი შექმნილიყო, არცერთი ბავშვი განათლების მიღმა არ დარჩენილიყო და სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეები არ შეფერხებულიყვნენ, საკუთარი უნარების, ნიჭისა და შესაძლებლობების რეალიზებისას. სახელმწიფოს ამისთვის ყველაფერი უნდა გაეკეთებინა.

„კანონს ყოველი მოსწავლის წარმატების შესახებ“ პრეზიდენტმა ობამამ ხელი 2015 წელს მოაწერა. კანონმა განმეორებით დაამტკიცა ის აქტი, რომელიც 50 წელზე მეტია, უზრუნველყოფს განათლების ეროვნული კანონმდებლობის დაცვასა და ყოველი მოსწავლისთვის თანაბარ შესაძლებლობებს. ობამადე კი ეს აქტი ჯორჯ ბუშ უმცროსმა დაამტკიცა სახელწოდებით: „არცერთი ბავშვი განათლების მიღმა“. აშშ-ში ამ მიმართულებით კანონებს საინტერესო ისტორია და დეფინიციები აქვს, და რაც პირადად ჩემთვის გასაოცარი იყო, ხშირ შემთხვევებში ასეთ გადაწყვეტილებებს, საფუძვლად ედებოდა ის სასამართლო გადაწყვეტილებები, რომლებიც შეზღუდული შესაძლებლობების ადამიანების საჩივრების საფუძველზე იქმნებოდა. სწორედ ასეთ დროს შეიძლება ითქვას, რომ სახელმწიფო თავის ყველა მოქალაქეს უსმენს, ითვალისწინებს მათ პრობლემებს, განურჩევლად შესაძლებლობებისა.

წიგნში ასევე დაწვრილებითაა განხილული, რა არის შეზღუდული შესაძლებლობები, როგორ მიეწოდებათ მათ სპეციალური მომსახურება, როგორ ურთიერთობენ აშშ-ს სკოლები ბავშვების ოჯახებთან, როგორ გავუგოთ განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე მოსწავლეებს, რა გამოწვევების წინაშე დგება მასწავლებელი კულტურულად და ენობრივად განსხვავებული მოსწავლეების სწავლებისას და სხვა ძალიან აქტუალური და საჭირო საკითხები. წიგნის ღირსება ისიცაა, რომ თითოეული საკითხი მაგალითებითა და ნამდვილი ისტორიებით არის გაანალიზებული, მოცემულია საინტერესო აქტივობები, შეფასების რუბრიკები, ქცევის მართვასთან დაკავშირებული რეკომენდაციები, კითხვისა და მათემატიკურ სიძნელეებთან გამკლავება, ძალიან გამოსადეგი სტრატეგიები და მეთოდები.

ეს ზღვა მასალა დალაგებულია თავებად, საკითხებად, თითოეულზე მსჯელობას წინ უძღვის კონკრეტული შემთხვევის განხილვა, გამოწვევა. პირადად მე ძალიან დამეხმარა წიგნში მოცემული შეფასებისა და სწავლების ინსტრუმენტი, ე.წ. ადაპტ-სტრუქტურა, რომელიც გამოიყენება სწავლების ინდივიდუალიზაციისთვის, რათა დავაკმაყოფილოთ სწავლების სირთულეების მქონე მოსწავლეები.

ადაპტ-სტრუქტურა

ერთი შეხედვით, თითქოს განსაკუთრებულ არაფერს გვთავაზობს, თუმცა თუ ჩავუღრმავდებით და პრაქტიკაში მის გამოყენებას ვცდით, მივხვდებით, როგორ დაგვეხმარება ის ინფორმაციების დალაგებაში, სამომავლო აქტივობების არამხოლოდ დაგეგმვაში, არამედ შეფასებაშიც. დავუშვათ მოსწავლისგან გვჭირდება, რომ მან გაწაფულად კითხვა შეძლოს, ამისთვის კი მოსწავლეს უნდა შეეძლოს ზოგადად კითხვა, სიტყვების ამოკითხვა. მოსწავლეს ძლიერ მხარედ შეიძლება ჩავთვალოთ ის, რომ მას აინტერესებს სათავგადასავლო ტექსტები, არის ძალიან ცნობისმოყვარე. ამიტომ სამუშაოდ სწორედ ასეთ ტექსტს შევთავაზებთ. ხოლო სუსტი მხარეა ის, რომ არ შეუძლია სწრაფად კითხვა, მარცვლის სიტყვებს, წინადადების ამოკითხვას საკმაოდ დიდ დროს ანდომებს. ეს სირთულე გამოიკვეთა დიაგნოსტიკური ტესტირების შემდეგ, როდესაც მოსწავლის მიერ ერთ წუთში წაკითხული სიტყვები იმაზე გაცილებით ცოტა იყო, რაც ამ ასაკში ზოგადად მოეთხოვებათ. ამ მოცემულობასა და მოსწავლის ინდივიდუალურ საჭიროებებს ვარგებთ სასწავლო მასალას, ვგეგმავთ აქტივობებს, ვუსადაგებთ სტრატეგიებს, მაგალითად: ტაიმერის ან ქვიშის საათის გამოყენებით აბზაცების ხმამაღლა კითხვა, ჩანაწერების გაკეთება, როლებში კითხვა და ასე შემდეგ. მოსწავლესთან სამუშაოდ ვიღებთ განსაზღვრულ დროს, მაგალითად, სამ თვეს, ბოლოს კი ვუტარებთ ტესტირებას და მის შედეგს ვადარებთ მუშაობის დასაწყისში მიღებულ შედეგს. ვაანალიზებთ, რამდენად გაამართლა ჩვენმა მუშაობამ და დაგეგმილმა აქტივობებმა, და თუ არ გაამართლა, სად იყო პრობლემა და ასე შემდეგ.

მე თუ მკითხავთ, ეს ის წიგნია, რომელიც ყველა სკოლის ბიბლიოთეკაში უნდა იდოს. მასწავლებლებს აუცილებლად უნდა ჰქონდეთ ამ წიგნთან მუშაობის საშუალებაცა და ბედნიერებაც.

დარწმუნებული ვარ, აუცილებლად დადგება ჩვენთანაც ის დრო, როდესაც არცერთი ბავშვი განათლების მიღმა არ დარჩება და ეს დამოკიდებული კი არ იქნება ერთეული მასწავლებლის სურვილზე, არამედ სახელმწიფოზე და მოქნილ განათლების სისტემაზე, ბავშვზე ორიენტირებულ კანონებზე, და იქნებ, ბოლოს და ბოლოს ჩვენს ქვეყანაშიც შეუყვარდეთ ბავშვები ისე, როგორც ამას ქვეყნის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი, ჩვენი მომავალი, იმსახურებს.